Introduction NL

DiVersies: een inleiding

Elodie Mugrefya, Femke Snelting

DiVersies is geïnspireerd op de softwarepraktijk van 'versioning', als een aanleiding om te experimenteren met online collecties van culturele instellingen. Het benadert die collecties als mogelijke plekken voor dekoloniaal en intersectioneel werk, waar conflicten mogelijk kunnen en moeten zijn, die uitnodigen tot samenwerking en die ruimte maken voor andere verhalen.

DiVersies stelt vragen zoals: Hoe kunnen verschillende ordeningen naast elkaar bestaan in online collecties? Op welke manier maken we ruimte voor het materiëel en immateriëel erfgoed van de toekomst, voor dingen die buiten de reikwijdte van musea en archieven vallen of voor andere dingen die bewust worden genegeerd? Hoe kunnen we in deze digitale omgevingen een discussie op gang brengen over de relaties tussen categorisering, kolonisatie en erfgoed? Hoe kunnen online collecties radicaal verschillende, en soms tegengestelde perspectieven herbergen?

We organiseerden het project rond zeven artistieke experimenten die evolueerden naar aanleiding van specifieke e-collecties zoals WikiMedia, de Carmentis-databank van het Museum voor Kunst en Geschiedenis en de website van Werkplaats immaterieel erfgoed. Aan de hand van een verscheidenheid aan artistieke strategieën testen de projecten in de praktijk hoe technieken en technologieën bedoeld om in een netwerk samen te werken, andere verbeeldingskracht kunnen genereren. De projecten worden gezamenlijk ontwikkeld in dialoog met elkaar en in gesprek met partnerinstellingen. DiVersies ontvouwt zich in twee opeenvolgende publieke installaties, eerst in De Pianofabriek in Brussel en later in De Krook in Gent. Elk van de twee versies gaat vergezeld van een publicatie, een workshop en een publieke discussie.

Met het neologisme 'DiVersies' wilden we verwijzen naar de mogelijkheid dat door 'versioning' technieken in te zetten, misschien uiteenlopende geschiedenissen op de voorgrond zouden kunnen treden. Versiecontrolesystemen, wiki's, etherpads en andere digitale schrijftools slaan routinematig logbestanden en zogenaamde 'diffs' op, waardoor de rechtlijnige verhouding tussen origineel en kopie kan veranderen, en vragen over het auteurschap en het archief opnieuw kunnen worden gesteld. Nauwkeurig gelogde workflows beloven het proces van gedeelde bewerking transparant te maken, omdat elke actie op elk moment kan worden teruggedraaid of herhaald; fouten of ongewenste invoer kunnen altijd later worden gecorrigeerd. Ook al is het conventionele verhaal van 'versioning' er een van stroomlijnen en het tot stand brengen van consensus, deze technieken en technologieën besteden inherent aandacht aan verschil. In het Nederlands werd dit 'di-versies' als een spel met uiteenlopende of uiteenlopende versies. Vertaald naar het Engels en Frans, roept DiVersies ook 'diversiteit' op, een term die vooral in institutionele contexten begon te circuleren als een verzamelnaam die kwesties van ongelijkheid en onderdrukking verdoezelt.. Om die reden besloten we om het project expliciet te verwoorden als een dekoloniale en intersectionele praktijk.

DiVersies zowel 'dekoloniaal' als 'intersectioneel' te noemen lijkt een tegenstrijdig gebaar, als we bedenken dat de praktijk van een (digitale) collectie diep geworteld is in koloniale pogingen om de wereld, met inbegrip van mensen, te ordenen en in te delen. DiVersies maakt bewust deze paradoxale stap omdat het meer dan noodzakelijk lijkt om zich zelfreflexieve e-collecties voor te stellen, zonder te proberen hun problemen te repareren, die zich bewust kunnen worden van het fysieke en epistemische geweld dat hen motiveert en op hun plaats houdt. Vertrekkend vanuit softwareprocessen die de veelheid aan versies zichtbaar maken in de werking van een project of een proces, is DiVersies een poging om rekening te houden met de hardnekkige complexiteit van de mens-naar-menselijke en mens-naar-machine-verhoudingen en de spanningen en conflicten die daaruit voortvloeien.

In december 2016, toen de eerste fase van DiVersies plaatsvond, was het Museum van Tervuren al enkele jaren gesloten. Drie jaar later, net voor we aan de tweede fase van DiVersies begonnen, was het museum eindelijk heropend. De renovatie zou een cruciaal moment moeten zijn voor de dekolonisatie van deze instelling, een fundamenteel symbool van de Belgische koloniale onderneming. De heropening van het museum leidde tot verhitte discussies over de vraag of het museum er al dan niet in slaagde te dekoloniseren, maar ook over de vraag of een dergelijke instelling, gezien haar inherente banden met het Belgische kolonialisme, ooit aanspraak zou kunnen maken op een dergelijk proces. Niet dat het dekoloniale discours in België ooit afwezig was, maar het had nog niet eerder dezelfde mainstreamplatforms gehad als tijdens deze debatten.

De discussies rond de heropening van het Museum van Tervuren deden ons beseffen dat het werk van DiVersies misschien wel urgenter is dan we aanvankelijk dachten. Drie jaar na de opening van het project staan we nog maar aan het begin van grote vragen, zoals de implicaties van digitale technologieën voor representatie, samenwerking en toegang; de inherente problemen van archivering en collectievorming; de problemen met institutionele normativiteit en de veronderstellingen over homogene identiteit die in het beleid van het cultureel erfgoed sluipen, en vooral hoe dit alles past in de complexe Belgische omgeving en zijn specifieke koloniale geschiedenis.

De constructie van fysieke en digitale archieven is een gevolg van het sociale en symbolische kapitaal dat cultureel erfgoed vertegenwoordigt. Die waarde vereist dat geïnstitutionaliseerde archieven worden opgezet, dat digitale/fysieke documenten worden bijgehouden en dat gecodificeerde praktijken worden ontwikkeld die instellingen in staat stellen om hun autoriteit te behouden door classificatie en mediatie. De wederzijdse bevestiging van wat telt als erfgoed, als identiteit, als geschiedenis en als een nuttige toekomst, construeert specifieke verhalen die meestal weinig ruimte laten voor kritiek. Maar vooral in een digitale context openen zich mogelijkheden voor een archiefpraktijk van culturele artefacten als instrument van verzet tegen onderdrukking en annihilatie.

Om dit potentieel te activeren is gemakkelijker gezegd dan gedaan, want digitale ruimtes zijn zelf doordrongen van ogenschijnlijk neutrale criteria, templates, standaarden, enzovoort. Databasetechnologieën bevestigen bijvoorbeeld routinematig de autoriteit van bepaalde soorten deskundigen en niet van andere; algoritmen onderschrijven gender cliches en Wikipedia heeft verrassend weinig ruimte voor afwijkende wereldbeelden. DiVersies houdt zich daarom niet alleen bezig met de digitale items die in e-collecties worden samengebracht, maar ook met de manier waarop metadata, softwarepakketten en webtechnologieën ruimte voor Di-Versions voorkomen of juist creëeren.

Digitale collecties kunnen technisch gezien gekopieerd, herhaald, gedownload, en in vele contexten tegelijk gebruikt worden. Het betekent dat de inertie van conventionele arrangementen anders werkt; de fysieke kwetsbaarheid, materiële en historische waarde van erfgoedobjecten kan niet als argument worden gebruikt. DiVersies wil de mogelijkheden van digitale collecties inzetten om een levendig dekoloniaal en intersectioneel discours te voeden en de openstelling van categorieën te bewerkstelligen. DiVersies experimenteert daarom met gedigitaliseerd en digitaal erfgoed als een manier om uiteenlopende vormen van geschiedschrijving uit te proberen, om nog onvertelde verhalen te vertellen en om conceptuele de- en reconstructiemogelijkheden ruim baan te geven. Ook al veranderen deze experimenten de symbolische orde niet definitief, ze maken in ieder geval ruimte om er over te fantaseren.

DiVersies past in Constants lange betrokkenheid bij de exploratie van institutionele en archiveringstechnologieën vanuit een feministisch perspectief. Projecten zoals Active Archives, Mondotheque en Scandinavisch Instituut voor Computationeel Vandalisme boden platforms voor verschillende constellaties van kunstenaar-onderzoekers om rond de machtsverhoudingen, onderdrukking en projecties in het (digitale) archief te werken. Zoals DiVersies laat zien, is dergelijk werk nooit af en nodigt het nog steeds uit tot reflectie, kritiek en nieuwe pogingen. We blijven het opnieuw proberen.

Deze publicatie verschijnt bij de eerste publieke presentatie van DiVersies. De teksten en beelden in dit boek, en de erin gedocumenteerde projecten, verzetten zich ieder op een eigen manier tegen simplificatie en homogenisering. Ze besteden aandacht aan de historiciteit en performativiteit van archieven en gaan aan de slag met hun tegenstellingen inplaats van er tegenin te gaan. DiVersies is een volhardende poging om samen de verhalen die in digitale collecties zijn ingebouwd, opnieuw te bekijken en om in en met de gaten te spelen.